Zgodnie z ustawą z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U.1990.54.310), praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym może zostać wliczona do pracowniczego stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Należy jednak spełnić ściśle określone ustawowe warunki, które przedstawiam Państwu poniżej.

W pierwszej kolejności, należy wyjaśnić definicję „gospodarstwa rolnego”. Zgodnie z art. 553 kodeksu cywilnego przyjmuje się, że gospodarstwo rolne to grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Obecnie więc podstawowym warunkiem uznania gruntów za gospodarstwo rolne jest ich powierzchnia. Jeśli łączna powierzchnia gruntów stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej przekracza 1 ha użytków rolnych lub gruntów zadrzewionych i zakrzewionych na użytkach rolnych lub przekracza 1 ha przeliczeniowy użytków rolnych, jest to gospodarstwo rolne w rozumieniu ustawy o podatku rolnym.

Art. 1 ustawy z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy określa tylko trzy rodzaje pracy w gospodarstwie, które dają nam prawo wliczenia jej do stażu pracy. Są to:

  1. okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie, prowadzonym przez współmałżonka,
  2. przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem,
  3. przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

Przy badaniu spełnienia warunków określonych w art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy należy uznać, że okresy pracy w zespole rolników indywidualnych mogą być wliczone do stażu pracowniczego. Za takim wnioskiem przemawiają między innymi takie elementy jak: praca wykonywana była osobiście przez rolnika lub przy pomocy innych osób, np. członków rodziny, posiadane gospodarstwo rolne odpowiadało minimalnym normom obszarowym przewidzianym w przepisach kodeksu, ziemia wykorzystywana była do produkcji roślinnej czy zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Przez prowadzenie gospodarstwa rolnego należy rozumieć samodzielną lub przy pomocy innych osób (osób bliskich, pracowników najemnych) faktyczną pracę w gospodarstwie rolnym, wykonywaną na własny rachunek w charakterze właściciela bądź posiadacza. Faktyczna praca w gospodarstwie to nie tylko osobista fizyczna praca w polu, ale także organizowanie pracy, zarządzanie gospodarstwem, decydowanie o rodzaju produkcji.

Drugim okresem, który można wliczyć do pracowniczego stażu pracy, jest praca w gospodarstwie prowadzonym przez rodziców lub teściów. By jednak można było zaliczyć ten okres do pracowniczego stażu pracy, spełnionych musi być łącznie pięć warunków: fakt pracy w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów; okresy tej pracy muszą przypadać w ściśle określonym terminie, tj. przed dniem 1 stycznia 1983 r.; praca ta musi być wykonywana po ukończeniu 16 roku życia; po okresie tej pracy nastąpić musi objęcie gospodarstwa; po objęciu gospodarstwa nastąpić musi jego prowadzenie osobiście lub wraz ze współmałżonkiem.

Trzecim okresem, który można wliczyć do pracowniczego stażu pracy, jest praca w gospodarstwie w charakterze domownika. Dotyczy jednakże tylko pracy po dniu 31 grudnia 1982 r., czyli po objęciu rolników ubezpieczeniem społecznym. Z punktu widzenia spełnienia warunku opisanego w pkt 3 art. 1 ust. 1 przesądzające znaczenie ma stwierdzenie, czy mamy do czynienia z "domownikiem" w rozumieniu tego przepisu. Przepis ten co do pojęcia "domownika" odsyła z kolei do przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin. Definicje domownika należy interpretować w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników. Art. 6 pkt 2 w/w ustawy, za domownika uważa się osobę która łącznie spełnia niżej wymienione przesłanki:

  1. jest osobą bliską rolnikowi;
  2. pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie;
  3. ukończyła 16 lat;
  4. stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym;
  5. nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy;

Trzeba pamiętać, że od dnia 1 stycznia 1991 r. pobieranie nauki w szkole przez domownika nie wyklucza zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym przy ustalaniu prawa do świadczeń pracowniczych. Można zatem uczęszczać do szkoły i w czasie wolnym pracować na gospodarstwie rodziców. Dodam, że praca w gospodarstwie rolnym musi być udowodniona i odpowiednio udokumentowana. Zgodnie bowiem z art. 3 ustawy o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy pracownik powinien przedstawić zaświadczenie z urzędu gminy potwierdzające okresy pracy w gospodarstwie rolnym osoby zainteresowanej, w oparciu o posiadane przez nią dokumenty, takie jak np. rejestry gruntów, księgi podatkowe itp. Jeśli urząd gminy nie dysponuje dokumentami uzasadniającymi wydanie takiego zaświadczenia, ma obowiązek zawiadomić o tym zainteresowanego na piśmie. Istnieje wówczas możliwość udowodnienia okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym zeznaniami co najmniej dwóch świadków zamieszkujących w tym czasie na terenie, na którym jest położone gospodarstwo rolne.

Istotną kwestią dla oceny stanu faktycznego sprawy jest właściwa interpretacja warunku stałej pracy
w gospodarstwie rolnym. „Stała praca" w gospodarstwie nie zawsze musi polegać na codziennym wykonywaniu czynności rolniczych, gdyż - na przykład ze względu na rodzaj produkcji - niekiedy nie będzie to nawet konieczne. Polega ona jednak na pewnej systematyczności i co najmniej na gotowości do wykonywania pracy rolnej, gdy jest to niezbędne rolnikowi prowadzącemu gospodarstwo. Ten element dyspozycyjności domownika potwierdza również wymóg zamieszkania domownika na terenie gospodarstwa lub w pobliżu, czyli w takiej odległości, która umożliwia jak najszybsze dotarcie na teren gospodarstwa, jeżeli zajdzie taka potrzeba i świadczenia na rzecz gospodarstwa osoby bliskiej pracy
w wymiarze czasu niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego.

Podstawa prawna:

  • ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U.1990r., Nr 54, poz. 310),
  • ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. Dz. 2021. poz.266)
  • ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r., nr 16, poz.93 ze zm.).